Karbon Ticareti Nedir?

Karbon ticareti, bir şirketin veya kuruluşun belirli miktarda karbondioksit veya diğer sera gazları yaymasına izin veren kredilerin alım satımıdır. Bu ticaretin yürütüldüğü yerlere genel olarak “karbon piyasası” adı verilir. Bu ticareti anlamak için öncesinde kısaca karbon kredilerine de göz atmakta yarar var.

Karbon kredisi, belirli miktar sera gazı salımı yapılmasına müsaade eden bir izin belgesi. Bir şirket veya kuruluş, iş faaliyetleri nedeniyle karbon emisyonlarının artmasına neden olabilir. Böyle bir durumda bir karbon kredisi alarak karbon giderme projelerini finanse edebilir. Bu sayede işletmeler, kaçınılmaz emisyonlarını güvenilir ve şeffaf bir şekilde telafi etmeye çalışabilir.

İşte karbon ticareti, bu karbon kredilerinin belirli piyasalarda alınıp satılmasını ifade ediyor. Karbon ticareti aynı zamanda “karbon emisyon ticareti” gibi farklı adlarla da biliniyor. Karbon ticaret anlaşmaları, toplam emisyonların azaltılması amacıyla karbon kredilerinin satışına olanak sağlıyor.

Karbon piyasaları da karbon kredilerinin satılıp satın alındığı ticaret sistemleri anlamına geliyor. Şirketler veya bireyler sera gazı emisyonlarını telafi etmek için sera gazı emisyonlarını ortadan kaldıran veya azaltan kuruluşlardan karbon kredileri satın alarak karbon piyasalarını kullanabilirler. İçeriğimizin devamında karbon ticareti hakkındaki tüm merak edilenleri ayrıntılı olarak bulabilirsiniz.

Karbon Ticareti Kavramının Tanımı

Dünya iklim krizi yaşıyor. Bu şartlar altında hükümetler, şirketler, kuruluşlar ve bireylere doğayı korumak adına önemli görevler düşüyor. Bunlar içerisinde, karbon kredilerinin alınıp satılabildiği karbon ticareti kavramı öne çıkıyor. Karbon ticareti, karbondioksit salınımına izin veren kredi alım satımı işlemidir. Bu ticaret sistemi, özellikle 1990’lı yıllarda ortaya çıkmış bir sistem. Özetle yukarıda da açıkladığımız karbon ticareti, kuruluşların çevresel ayak izlerini azaltmaları için ekonomik teşvikler sağlamak amacıyla tasarlanmış piyasa tabanlı bir sistem.

Tüketicilerin karbon ayak izlerini telafi etmek için ödeme yapmayı seçebildiği gönüllü girişimlerin aksine, karbon ticareti yasal olarak bağlayıcı bir plan. Bu plan CO2’ye tavan ve ticaret ilkesini izleyerek bir fiyat koymayı amaçlar. Hükümetler, sektör başına izin verilen emisyonlara bir sınır veya tavan koyar. Bu ticaret, adına “karbon piyasası” denen yerlerde gerçekleşiyor. Bir alınıp satılabilir karbon kredisi, bir ton karbondioksite ya da azaltılmış veya önlenmiş farklı bir sera gazının eşdeğer miktarına eşit sayılıyor. Bu karbon kredileri, emisyonları azaltmak veya oluşumunu önlemek için kullanılıyor.

Peki tüm bunlara neden ihtiyaç var? 2021 yılında Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), dünyanın iklim değişikliğini yavaşlatma yolundaki ilerlemesi hakkında yeni bir rapor yayımladı. Kötü haber: Sera gazı emisyonları küresel olarak tüm büyük sektörlerde artmaya devam ediyor, ancak daha yavaş bir hızda. İyi haberler ise şunlar: Yenilenebilir enerji genellikle artık kömür, petrol ve gazdan daha ucuz. Tüm bunlar karbon kredilerinin alınıp satıldığı karbon ticaretini daha da yaygınlaştıracak gibi görünüyor.

Ancak farklı görüşler de var. Örneğin karbon ticaretinin, ağaç dikme ve ormanları koruma çabaları için bir finansman kaynağı olabileceği görüşüne katılmayanlar da var. Bu görüşe göre ağaçlar, fosil yakıt kaynaklı karbonun atmosfere kalıcı olarak salınmasını asla telafi edemez. Aynı görüş, karbon ticaretinin ormanları korumayı teşvik etmek için yeterli parayı sağladığına dair bir kanıt olmadığını da belirtiyor. Bu eleştirilere rağmen karbon ticareti, iklim değişikliğini ve küresel ısınmayı hafifletmeye veya azaltmaya yönelik önemli bir kavram olmaya devam ediyor.

Karbon Ticareti Nasıl Çalışır?

Karbon ticaretinin işleyişini anlamak için karbon borsası/piyasasına bakmak önemli. Bu piyasa, finansal teşvikler aracılığıyla iklim değişikliğini ele almak için tasarlanmış özel bir finansal sistem. Bu açıdan karbon ticaretinin işleyişi basittir: Emisyonlarını zorunlu seviyelerin altına düşüren şirketler, fazla kredilerini hedeflerine ulaşmakta zorlananlara satabilir. Bu, işletmelerin çevresel ayak izlerini azaltmaları için finansal motivasyon yaratır.

Karbon kredisi almak için oluşturulmuş platformlar var. Uluslararası karbon kredisi sağlayıcılarından veya karbon kredisi üreticilerinden satın almak mümkün. Bir başka ifadeyle söylemek gerekirse; karbon kredisi satan web sitelerinden kredi kartı ya da havale yoluyla karbon kredisi satın alınabiliyor. Karbon kredisi alabilmek için sertifikalı projelerin tercih edilmesi önemlidir. Bu projeler; yenilenebilir enerji verimliliği artırma, biyoenerji ve orman koruma gibi alanlarda öne çıkıyor.

Karbon Ticareti Türleri

Karbon ticareti, genellikle zorunlu ve gönüllü olarak 2’ye ayrılıyor. Zorunlu karbon piyasalarının çoğunda, her şirketin ne kadar sera gazı salabileceğine dair sınırlar hükümetler tarafından belirlenir. Buna göre hükümetler, endüstriler için sera gazı emisyon sınırları belirleyerek, salınabilecek toplam sera gazı miktarına bir sınır koyar. Sera gazı emisyonlarını bu sınırların altına düşüren şirketler karbon kredisi kazanır. Bu fazla kredileri, sera gazı emisyon sınırlarını karşılamakta zorlanan diğer şirketlere satabilir ve endüstri genelinde emisyon azaltımını teşvik edebilirler.

Gönüllü karbon piyasasında ise işletmeler ve bireyler karbon kredilerini yasal gereklilikler nedeniyle almazlar. Bunun yerine karbon nötrlüğüne doğru ilerlemek, sürdürülebilirliğe katkı sağlamak veya çevre projelerini desteklemek için kendi inisiyatifleriyle satın alırlar. Gönüllü karbon piyasasında satılan karbon kredileri, havadan emisyonları kaldıran veya daha fazlasını eklemekten kaçınan çeşitli karbon dengeleme projeleri tarafından oluşturulur.

Karbon Ticareti Neden Önemlidir?

İklim değişikliği ile ilgili mücadelede karbon ticaretinin öne çıktığını belirtmiştik. Dünya genelinde sıcaklık artmaya devam ederken, herkesin üzerine düşeni yapması önemli. Bu noktada karbon kredilerinin çevre, ülkeler ve işletmeler açısından pek çok faydası olabilir. En basit ifadeyle; karbon kredisi satışı çevreye fayda sağlar ve ağaç dikerek ya da temiz enerjiye geçmek gibi diğer kaynaklardan gelen emisyonları önleyerek atmosfere karbon salınımını azaltabilir. Bu noktada karbon kredisi satın alınabilen piyasalar ve karbon ticareti önem kazanmakta. Ayrıca karbon ticareti, diğer teknolojiler ve araçlar gibi, bilim ve inovasyon sayesinde zaman içinde sürekli olarak gelişiyor.

Karbon Ticareti Şirketlere Nasıl Avantaj Sağlar?

Karbon ticaretinin şirketlere sağladığı çeşitli faydalar da var. Örneğin daha düşük emisyon yoğunluğuna sahip işletmeler, daha güçlü karbon taahhütleri verebilir ve marka değerlerini, konumlarını bu şekilde yükseltebilirler. Bunun yanı sıra şirketler, kendi emisyon hedeflerinin üstüne çıktığında fazla karbon kredisi kazanabilirler. Bu kredileri ise daha sonra karbon piyasalarında satabilirler ve bu da ek bir gelir kaynağı sağlayabilir.

Ayrıca şirketler, emisyonlarını azaltan teknolojilere yatırım yaparak hem maliyetlerini düşürebilir hem de uzun vadede finansal kazanç sağlayabilirler. Son olarak giderek birçok ülke, sera gazı emisyonlarını sınırlamak için düzenlemeler getiriyor. Karbon ticareti, şirketlerin bu düzenlemelere uyum sağlamalarını kolaylaştırabilir ve potansiyel cezalardan kaçınmalarını sağlar.

Bunun dışında karbon ticareti; yeni iş fırsatları yaratabilmesi, daha verimli ve temiz üretim yöntemlerine geçişi kolaylaştırması, güçlü bir marka imajı oluşturması, sürdürülebilirlik odaklı pazarlarda yeni fırsatlar yaratabilmesi bakımından şirketlere farklı avantajlar sunabilir.

Karbon Ticareti Yapmak İçin Şirketlerin Atması Gereken Adımlar

Peki karbon ticareti yapmak, karbon kredisi alıp satmak için gerekenler neler? Karbon ticareti, web siteleri üzerinden karbon borsaları ve karbon marketleri aracılığıyla gerçekleştiriliyor. Yani bunun için, şirketlerin karbon piyasalarına girmesi gerekiyor. Öncelikle karbon kredisini nasıl alabileceğinize bakalım. Burada çeşitli seçenekler karşımıza çıkıyor:

• Doğrudan proje geliştiricilerinden satın almayı tercih edebilirsiniz. Bu, desteklemek istediğiniz proje geliştiricisinden kredi almanız anlamına gelir. Piyasada yüksek itibara sahip birçok geliştirici var. Örneğin Anew ya da 2009 yılında kurulan Finite Carbon bunlardan birkaçı.
• Bunun dışında karbon kredisi satın alabileceğiniz aracılar var. Bazı geliştiriciler, kredilerinin satışı ile ilgilenmek için onlarla çalışır. Bu aracılar aradığınız kredileri bulmanızı kolaylaştırabilir. Ayrıca kredilerin hangi projelere ait olduğunun analizini de verebilirler. Bu seçenek, özellikle çok fazla karbon dengelemesine ihtiyacınız varsa pratik görünüyor.

Bunun dışında, karbon ticaretine girip karbon kredisi satmak için ise öncelikle projenizin veya iş faaliyetlerinizin karbon kredisi üretmeye uygun olup olmadığını belirleyin. Bu süreci yönetmek için uzman danışmanlığı alma, karbon tasarruflarının doğru bir şekilde ölçülmesi gibi adımlara ihtiyacınız olabilir. Ayrıca bir karbon projesi geliştirmek, sektöre, coğrafi konuma ve mevcut kaynaklara bağlı olarak çeşitli biçimler alabilir. Birincil amaç, karbon emisyonları üzerinde önemli, ölçülebilir bir etkiye sahip uygulamaları veya teknolojileri hayata geçirmektir. Tarımsal düzenlemelerden enerji yeniliklerine kadar her proje, iklim değişikliğini azaltma yönündeki küresel çabaya katkıda bulunabilir. Bu şekilde uluslararası karbon piyasalarında karbon kredisi satışı gerçekleştirmek mümkün.

Türkiye’de ve Dünyada Karbon Ticareti Uygulamaları

Türkiye’de karbon ticareti kapsamında Gönüllü Karbon Piyasası’na yönelik projeler 2005 yılından beri geliştiriliyor. Gönüllü Karbon Piyasaları; hükümetlerin iklim değişikliği ile mücadele hedefleri ve politikalarından bağımsız olarak geliştirilmiş bir ağ. Buna iş dünyasından yerel yönetimlere, sivil toplum kuruluşlarından bireylere kadar ilgili her kesim katılabilir.

Ülkemizde bu kapsamda geliştirilen proje türleri arasında; hidroelektrik, rüzgâr, bio-gaz, jeotermal, enerji verimliliği, atıktan enerji üretimi mevcut. Mayıs 2012 verilerine göre bu projeler doğrultusunda yıllık sera gazı azaltımı toplam 13.858.419. Bunun dışında düşük karbonlu kalkınma ve karbonsuzlaşma çabaları Türkiye’de desteklenmeye devam ediyor.

Dünya geneline baktığımızda ise Dünya Bankası’nın yıllık “Karbon Fiyatlandırmasının Durumu ve Eğilimleri 2024” raporuna göre, 2023 yılında karbon fiyatlandırma gelirleri rekor seviye olan 104 milyar dolara ulaştı. Rapor bulguları, Brezilya, Hindistan, Şili, Kolombiya ve Türkiye gibi büyük ya da orta gelirli ülkelerin karbon fiyatlandırması uygulamasında ilerleme kaydettiğini gösteriyor.

AB’nin Karbon Sınır Ayarlama Mekanizması da hükümetleri demir ve çelik, alüminyum, çimento, gübre ve elektrik gibi sektörler için karbon fiyatlandırmasını dikkate almaya teşvik ediyor. Ancak rekor gelirlere ve büyümeye rağmen, küresel karbon fiyatı kapsamı ve seviyeleri Paris Anlaşması hedeflerini karşılamak için çok düşük kalmaya devam ediyor. Rapor, ülkelerin iklim taahhütleri ve politikaları arasındaki uygulama açığını kapatmanın çok daha fazla taahhüt gerektireceğini belirtiyor.

Karbon Ticareti ve Sürdürülebilirlik Raporları

İklim değişikliğini ele almak ve düşük karbonlu kalkınma eylemi, sürdürülebilirlik ile de doğrudan bağlantılı. Öyle ki pek çok şirket sürdürülebilirlik raporları hazırlayarak bu alandaki çalışmalarını, girişimlerini de ortaya koyuyor. Karbon ticareti başta olmak üzere ilgili pek çok konuyu ele alabilen sürdürülebilirlik raporları için ise alanında uzman, güvenilir ve şeffaf kurumlarla çalışabilirsiniz. Farklı pek çok alanda üstün bir raporlama hizmeti sunan İndeks, sürdürülebilirlik raporu danışmanlığı ile ihtiyaçlarınıza yanıt veriyor. Şeffaf ve veriye dayalı, yüksek standartlarda hazırlanmış sürdürülebilirlik raporları için siz de İndeks’in hizmetlerinden yararlanabilirsiniz.