Karbon Emisyonu Nasıl Hesaplanır?

Çeşitli mecralarda her gün “karbon emisyonları” hakkında bir şeyler duyarken, birçoğumuz gerçekten anlamak için durup şunları araştırdık: Karbon emisyonu nedir ve nasıl hesaplanır? Karbon emisyonları veya ayak izi, bir şirket, kişi, ürün veya şehirle ilişkili toplam sera gazı emisyonu miktarıdır. Buna üretim, ulaşım ve ısıtmada fosil yakıtların yakılmasından kaynaklanan tonlarca emisyon dahildir Karbon hemen hemen her yerdedir. Yediğimiz yiyeceklerde, satın aldığımız ürünlerde ve kendi bedenlerimizdedir.

Özellikle küresel ısınmayla mücadeleyi hedefliyorsanız, şirketiniz karbon ayak izini azaltmaya odaklanmalı. Karbon emisyonlarını nasıl hesaplayacağınızı öğrenmek, şirketinizin gerçekte ne kadar emisyon yaydığını belirlemenizi sağlar. Yıl sonu raporlama aşamasında, hesaplamalar ayak izi azaltma hedeflerine ulaşılıp ulaşılmadığını belirler. Şirketinizin karbon emisyonlarını doğru bir şekilde hesaplamanın en iyi yolunu öğrenmek için okumaya devam edin.

Karbon Emisyonu Nedir?

Adım adım gidelim… Karbon; hidrojen, helyum ve oksijenden sonra evrendeki dördüncü en yaygın element olarak biliniyor. Diğer malzemelerle kolayca birleşebilen bir yapıya sahip. Karbondioksit (CO2) bu kombinasyonlardan biri ve normal koşullarda gaz halinde bulunuyor. Ancak kolayca sıvılaşabiliyor.

Peki CO2 nedir? Bir karbon atomu (C) ve iki oksijen (O) atomunun birleşmesiyle (CO2) oluşan bir moleküldür. Bu kombinasyon; benzin, kömür veya odun gibi bir karbon yakıtı yandığında oluşan kimyasal reaksiyonun sonucudur. Daha küçük miktarlarda olanlar ise canlıların nefes alması ve organik maddenin çürümesinden kaynaklanır. CO2, karbon yakıtlarının yakılmasıyla oluşturulduğunda kirletici bir karbon emisyonudur.

Dolayısıyla karbondioksit emisyonu, doğada oluşan karbonun atmosfere salınmasını ifade eden bir terim. Çoğunlukla insan kaynaklı faaliyetlerin bir sonucu olduğu için bunun üstesinden gelmek noktasında yine insanlara görev düşüyor. Örneğin, 19. yüzyılla beraber kömürle çalışan sanayi araçlarının kullanılması, atmosferdeki sera gazı yoğunluğunun da artmasına neden olmuştu.

Karbondioksit, gezegeni ısıtma etkisine sahip kızılötesi radyasyonu emdiği için “sera gazı” olarak adlandırılıyor. İnsanlar karbon yakıtları yakmaya başlamadan önce, karbondioksit Dünya’daki atmosferin milyonda 280 parçasını oluşturuyordu.

Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi’nin verilerine göre, Mayıs 2022 itibarıyla CO2 konsantrasyonunun milyonda 421 parça olduğu tahmin ediliyor. Tüm bunlara göre ısı, gezegenimizden yayılmak yerine atmosferimize hapsoluyor ve Dünya’yı ısıtıyor. Atmosferimiz ısındıkça iklimimiz değişiyor. Bu yüzden daha şiddetli fırtınalar, kuraklık ve değişen deniz seviyeleri görüyoruz.

Karbon Emisyonu Hesaplama Neden Önemlidir?

Aslında karbon emisyonu hesaplamanın neden önemli olduğunun basit bir yanıtı var: Gezegenimizi korumak! Ama bunları biraz açalım. Karbondioksit emisyonları, büyük ölçüde enerji üretimi ve kullanımının yan ürünleridir ve küresel ısınmayla ilişkili olan sera gazlarının en büyük payını oluşturuyor.

Sanayi devriminden bu yana karbon bazlı yakıtların yakılması, atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonlarını hızla artırarak küresel ısınma oranını artırdı ve iklim değişikliğine neden oldu. Atmosfere insan yapımı sera gazlarının (karbondioksit vs.) eklenmesi, dünyanın radyasyon dengesini bozuyor. Bu, dünyanın yüzey sıcaklığında artışa ve iklim, deniz seviyesinin yükselmesi ve dünya tarımı üzerinde ilgili etkilere yol açıyor.

Tüm bunlar ve daha fazla sebep, karbon emisyonlarını hesaplamanın önemini ortaya koyuyor. Özellikle işletmeler, faaliyetlerinden ötürü neden oldukları sonuçları hesaplamalı. Bu, daha temiz bir bugün ve gelecek için oldukça değerli. Örneğin CO2 emisyonları genellikle enerji kullanımı için petrol, kömür ve gaz yakmak, odun ve atık malzemeleri yakmak ve çimento üretimi gibi endüstriyel süreçlerden kaynaklanıyor. O halde başta bu sektörlerdeki şirketlerin karbon emisyonlarını hesaplamaları, her yıl için kendilerine belli hedefler koymaları gerekmekte.

Karbon Emisyonu Hesaplama Yöntemleri Nelerdir?

CO2 emisyonu hesaplama yöntemleri, birçok faktörü hesaba katan karmaşık bir ölçümdür ve farklı ölçeklerde yapılabilir. Aslında, doğrudan net bir karbon ayak izi sonucu vermek mümkün değildir. Ortaya çıkan değerler genellikle tahmini ve yaklaşık değerlerdir. Ayrıca bireysel ve kurumsal karbon ayak izi/karbon emisyonu hesaplama çeşitleri de mevcut.

Örneğin bireysel olarak matematiksel tahminler öne çıkıyor. Kaç litre yakıt kullandığınızı hesaplamak gibi. Bunun yanı sıra özellikle kurumsal dünyada öne çıkan kapsam 1, 2 ve 3 emisyonları var. Şirketler için hesaplamada buna göre de farklı yöntemlerle ilerlenebilir. Şimdi gelin, bireysel ve kurumsal hesaplamalara aşağıda beraber bakalım.

Bireysel Karbon Ayak İzi Hesaplama

Karbon ayak izi, eylemlerimiz sonucu oluşan sera gazlarının (karbondioksit ve metan dahil) toplam miktarıdır. 2017 yılında yapılan bazı çalışmalara göre; Türkiye’de kişi başına düşen yıllık ortalama karbon ayak izi 3.287 ton CO2’dir. ABD’de bir kişinin ortalama karbon ayak izi yaklaşık 16 ton. Birleşik Krallık’ta 2024 yılındaki ortalama ayak izi 8.8 ton. Küresel olarak ise ortalama karbon ayak izi 6 tona yakın. Yıllık ortalama küresel karbon ayak izinin 2050 yılına kadar 2 tonun altına düşmesi küresel sıcaklıklar açısından oldukça önemli.

Bireysel karbon ayak izlerini 3 küsür tondan 2 tona düşürmek bir gecede gerçekleşmez! Daha az et yemek, daha az aktarmalı uçuş yapmak ve kıyafetlerimizi kurutmak gibi eylemlerimiz ile küçük değişiklikler yaparak büyük bir fark yaratmaya başlayabiliriz. Bunun yanı sıra karbon ayak izinizi nasıl hesaplayacağınızı gösteren birçok ücretsiz çevrimiçi kaynak var. Bu kaynaklar; hayvansal ürünleri ne sıklıkla tükettiğiniz, konut tipiniz, hanede yaşayan kişi sayısı, evdeki enerji verimliliği, araba veya motorla haftalık ne kadar yol katettiğiniz, yılda kaç saat uçtuğunuz gibi konulara odaklanıyor.

Kurumsal Karbon Emisyonu Hesaplama

Karbon ayak izini tanımlamanın tek bir yolu olmadığını ve en iyinin ne olduğu konusunda bir fikir birliğinin olmadığını söyleyelim tekrar. Şimdi, kurumsal dünyada karbon emisyonunu azaltma yöntemlerinden önce formülden söz edelim. Aslında formüle göre işlem gayet basit: “Karbon Ayak İzi = Faaliyet Verileri x Emisyon Faktörü” formülü uygulanır. Yani faaliyet (veya tüketim) verilerinin ilgili emisyon faktörü ile çarpılmasıyla sonuç elde edilir.

Ancak burada 3 farklı emisyondan da bahsetmek gerekiyor. Kapsam 1, 2 ve 3 emisyonları; bir işletmenin kendi faaliyetlerinde yarattığı farklı türdeki karbon emisyonlarını sınıflandırmanın bir yolu. Buna göre kapsam 1 ve 2, bir şirketin sahip olduğu veya kontrol edebildiği emisyonları ifade ediyor. Örneğini araçlardaki yakıt kullanımı gibi.  Kapsam 3 emisyonları ise şirketin faaliyetlerinin bir sonucu olup kontrol edilmeyen kaynaklardan meydana geliyor. İş seyahati, satın alınan mallar, kiralanan varlıklar kapsam 3’e örnek gösterilebilir. Bu nedenle aslında kapsam 1 ve 2 emisyonlarının ölçümü daha kolayken, kapsam 3 emisyonlarının ölçümü biraz daha zorlaşıyor.

Şimdi bir şirketin karbon ayak izini hesaplamak için izleyebileceği adımları madde madde ele alalım. Karbon emisyonu hesaplama rehberi şu şekilde öne çıkıyor.

• Hesaplama yılını seçin.
• Kurumsal ve operasyonel sınırları belirleyin.
• Tüketim verilerini toplayın.
• Faaliyet verilerini emisyon faktörleriyle çarparak hesaplamaları yapın.
• Uygulanacak tedbirleri içeren bir azaltma planı hazırlayın.

Bunun yanı sıra karbon ayak izi hesaplamalarınızı gerçekleştirmesi için danışmanlık hizmeti de alabilirsiniz. Bu danışmanlık firmaları; mevcut değerlere göre en uygulanabilir düşük ya da net sıfır karbon için stratejik yol haritaları sunabiliyor.

Karbon Emisyonu Hesaplama Araçları

İşletmeler giderek daha fazla sürdürülebilirliğe odaklandıkça, karbon emisyonu hesaplama araçları/yazılımları önemli hale geliyor. Bu dijital platformlar bir şirketin sera gazı emisyonlarını ölçüyor, analiz ediyor, yönetiyor ve etkili karbonsuzlaştırma stratejileri tasarlamalarına rehberlik ediyor. Yerli ve yabancı pek çok işletmenin emisyon hesaplama aracı var. İşletmeler için hesaplama ve çözüm önerileri süreçlerini kolaylaştırması bakımından bu araçlar ve ilgili şirketler popülerliğini artırmaya devam edecek gibi görünüyor.

Karbon Emisyonu Azaltma Yöntemleri Nelerdir?

Bireysel ve kurumsal düzeyde karbon emisyonlarını azaltmak için birçok yöntem var. Bunların bazılarına yer yer değindik. Ancak daha derli toplu olması açısından aşağıdaki maddelerde yer alan önerilere de göz atabilirsiniz:

• Sorumlu klima kullanımı: Uzmanlar evde genellikle 18 ila 23 dereceleri arasında bir oda sıcaklığı öneriyor. Bu, konforlu bir sıcaklık garanti edecek ve ayrıca önemli enerji tasarrufu sağlayacaktır. Ayrıca evlerimizin iyi bir termal yalıtımı, klima kullanımını azaltmak için bir anahtardır.
• Enerji etiketlerini kontrol etme: Bir cihazı satın almadan önce enerji verimliliği derecesini bilmek önemlidir, çünkü benzer performans sunmasına rağmen önemli farklılıklar olabilir. Enerji etiketi; en verimli cihazlar için A ve yeşil, en az verimli olanlar için G ve kırmızı ile başlayan bir harf ve renk sınıflandırmaya dayanıyor.
• Yerel ürünler satın alma: Yerel işletmelerden mevsimlik gıdaları tükettiğimizde, hem ürünlerin taşınması sırasında oluşan emisyonlardan hem soğutulmasından kaynaklanan emisyonlardan kaçınmış oluyoruz.
• Döngüsel ekonomiyi benimseme: Döngüsel ekonominin üç temel ilkesini (azalt, yeniden kullan ve geri dönüştür) günlük olarak uygulamak, ürünlerin yaşam döngüsünü uzatmaya ve çok daha temiz, verimli olan sorumlu bir tüketim modelinin önünü açmaya yardımcı olur. Örneğin, düşük akışlı duş başlıkları takarak su tüketimini azaltabiliriz.
• Sürdürülebilir hareketliliğe bağlı kalma: Sürdürülebilir mobilite, iklim değişikliğiyle mücadelede en büyük müttefikimizdir. Kısa mesafelerde seyahat ederken, her zaman yürümeyi veya bisiklete binmeyi seçebilirsiniz. Diğer yolculuk türleri için, toplu taşımayı veya araç paylaşımını kullanmak tavsiye edilir. Kendi arabanızı kullanmaktan başka seçeneğiniz olmadığında, her zaman motorunuzun verimliliğini artırmak için formüle edilmiş yakıtları seçebilirsiniz.
• Yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanma: Teknolojik gelişmeler günümüzde çok çeşitli yenilenebilir enerjiler arasında seçim yapabileceğimiz anlamına geliyor. Bunlara rüzgar enerjisinin kullanımını garanti eden bir hizmete kaydolma veya organik atıktan üretilen yakıtlara geçiş dahildir.
• Ağaç dikme: Küresel ormansızlaşma, karbon emisyonlarındaki artışta önemli bir faktör olmuştur. Bir ağaç, yaşam döngüsü boyunca önemli ölçüde CO2’yi ortadan kaldırabilir Bu nedenle, yeniden ormanlandırma sera gazı emisyonlarını telafi etmeye katkıda bulunmanın erişilebilir ve ekonomik bir yoludur.

Karbon Emisyonu Hesaplama ile İlgili Sık Sorulan Sorular (FAQ)

Karbon emisyonu hesaplamak zorunlu mudur?

Bu konuda Türkiye’de T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının bir düzenlemesi hâlihazırda bulunmuyor. Dolayısıyla Türkiye’de karbon emisyonu hesaplamak gönüllük esasına dayalı gerçekleştiriliyor. Avrupa Yeşil Mütabakatı çerçevesinde 5 sektör ve kapsam 1 özelinde, kurumsal karbon ayak izi hesaplaması zorunlu ancak Türkiye’deki şirketler için böyle bir yasal zorunluluk yok. Fakat Türkiye’nin 2030 yılı için açıkladığı %41 emisyon azaltım hedefine ulaşmasına destek olmak amacıyla şirketinizin karbon ayak izi hesaplaması yapabilirsiniz.

Kişisel karbon ayak izimi nasıl en aza indirebilirim?

Bireysel seviyede karbon ayak izini azaltmak için yapılabilecek çok şey var. Bazıları şu şekilde: Araba kullanmak yerine yürümek veya bisiklete binmek, toplu taşımayı tercih etmek, evde enerjiyi sürdürülebilir modellerle kullanmak, atıkları azaltmak, tek kullanımlık plastikler kullanmamak, daha az ambalaja sahip ürünleri seçmek bunlardan bazıları.

Kurumsal karbon emisyonu raporlaması nasıl yapılır?

Kurumsal karbon ayak izi raporlaması için genellikle şu adımlar uygulanıyor: Şirketin sera gazı emisyonlarının kaynaklarının ve kapsamının belirlenmesi, emisyonların ölçülmesi ve kaydedilmesi için veri toplanması, elde edilen verilerin analiz edilmesi ve raporlama formatına uygun olarak düzenlenip yayımlanması.